Bóle mięśni

Ból mięśniowy, znany również jako mialgia oraz mięśnioból, jest jedną z częściej spotykanych dolegliwości i może sygnalizować wiele patologii. Dlatego właśnie nie należy go lekceważyć.

Czym są bóle mięśni?

Czynników etiologicznych powodujących bóle mięśni jest wiele, jednak najbardziej powszechnymi są: zbyt duży wysiłek fizyczny, nadmierne rozciąganie, uraz oraz infekcje wirusowe. Niezależnie od przyczyny tych dolegliwości, znacznie pogarszają one jakość życia pacjentów i nierzadko utrudniają im wykonywanie podstawowych funkcji życiowych, przez co stanowią duży problem nie tylko medyczny, ale również społeczny.

W aktualnej nomenklaturze funkcjonuje kilka podziałów bólów mięśniowych. Biorąc pod uwagę czas ich trwania, wyróżnia się bóle ostre i przewlekłe. Ze względu na zasięg dolegliwości mogą mieć one charakter ograniczony (obejmują pojedynczą grupę mięśni) oraz uogólniony (dotyczą jednocześnie wielu grup mięśniowych).

Objawy i przyczyny bólu mięśni

Dolegliwościom bólowym bardzo często towarzyszy osłabienie oraz łatwa męczliwość. Patofizjologia bólów mięśniowych jest złożona. Nierzadko u ich podłoża leży proces zapalny, który obserwuje się głównie w przebiegu chorób tkanki łącznej, takich jak: toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena czy guzkowe zapalenie tętnic, a także wirusowych i pasożytniczych zapaleń mięśni. Kolejną grupą opisywanych dolegliwości są bóle mięśniowe pochodzenia niezapalnego. Wśród nich znajdują się:

• bóle niedokrwienne – spowodowane wszelkiego rodzaju urazami i zmianami w obrębie naczyń tętniczych, do których dochodzi u pacjentów z cukrzycą i miażdżycą,
• bóle toksyczne – wywoływane przez substancje toksyczne dostarczane z zewnątrz, głównie alkohol etylowy, kokainę, amfetaminę oraz leki, takie jak: loksapina, kwetiapina, izoniazyd, cyklosporyna, statyny, fibraty, neuroleptyki, sole litu, zydowudyna i propofol.

Wśród czynników etiologicznych, odpowiedzialnych za bóle mięśniowe, znajdują się również defekty genetyczne, leżące u podstaw takich schorzeń jak dystrofia i miastenia, określane również mianem chorób złącza nerwowo-mięśniowego. Dość liczny zespół zaburzeń, któremu towarzyszy mialgia, stanowią choroby stawów, przede wszystkim reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, dna moczanowa oraz zespoły nadmiernej ruchomości stawowej.

Nie należy zapominać również o endokrynopatiach, a zwłaszcza nadczynności i niedoczynności tarczycy oraz przytarczyc, a także czynnikach infekcyjnych, wśród których znajdują się zakażenia wirusowe, zwłaszcza wirusy hepatotropowe i bakteryjne. Innymi czynnikami sprawczymi mogą być patologie toczące się w sąsiadujących tkankach, takie jak zapalenie powięzi czy choroby kości. 

Diagnostyka i rozpoznanie

Postępowanie diagnostyczne bólu mięśni powinno rozpocząć się od przeprowadzenia dokładnego wywiadu z chorym, szczególnie zebrania informacji o stosowanych lekach i współistniejących chorobach. Następnie należy wykonać szczegółowe badania fizykalne. Istotnych informacji dostarczają również badania dodatkowe, a zwłaszcza:

• parametry laboratoryjne: morfologia krwi obwodowej, OB, CRP, kwas moczowy, aminotransferazy, kreatynina, elektrolity (sód, potas, wapń, fosfor), TSH, aktywność kinazy kreatynowej (CK), aldolazy, LDH oraz stężenie mioglobiny,
• badania serologiczne, polegające na oznaczeniu specyficznych autoprzeciwciał,
• badania histopatologiczne pobranych wycinków,
• elektromiografia (EMG), rejestrująca czynność elektryczną badanych mięśni.

W celu postawienia właściwego rozpoznania wykorzystuje się również badania obrazowe. Zastosowanie znalazła ultrasonografia, umożliwiająca wykrycie zaniku mięśni oraz aktywnego procesu zapalnego, a także rezonans magnetyczny (MR), który pozwala ujawnić obrzęk tkanek i służy do oceny efektywności wdrożonej terapii.

Leczenie bólu mięśni

Leczenie bólów mięśniowych jest ściśle uzależnione od ich przyczyny. W zależności od czynnika etiologicznego stosuje się terapię przeciwwirusową, przeciwbakteryjną oraz przeciwzapalną. Jeśli u podstaw dolegliwości bólowych leży wzmożone napięcie mięśni, warto dążyć do jego zmniejszenia przy pomocy preparatów wykazujących tego typu działanie. W niektórych przypadkach można uzyskać w krótszym czasie dobre efekty dzięki uzupełnieniu niedoborów elektrolitowych, w postaci preparatów wapnia, sodu czy magnezu. Niekiedy redukcję bólu uzyskuje się dzięki iniekcjom leków miejscowo znieczulających, z dodatkiem steroidów wstrzykiwanym w wybrane punkty spustowe.

Dobrym efektem cieszą się również zabiegi fizjoterapeutyczne, takie jak: suchy masaż czy kinezyterapia. Możemy też skorzystać ze sprawdzonych, łatwo dostępnych, domowych sposobów uśmierzania bólu mięśni, szczególnie podczas przeziębienia. Skutecznością cieszą się preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne, które prowadzą do złagodzenia, a nawet całkowitego ustąpienia dolegliwości.

Kolejną metodę stanowi oziębianie i ogrzewanie bolących miejsc, wykorzystując w tym celu odpowiednie kompresy, maści, plastry, ciepłe kąpieli z dodatkiem olejów eterycznych (np. eukaliptusowego, bazyliowego, majerankowego, rozmarynowego), poduszki elektryczne czy okłady z lodu. Korzystny i przynoszący ulgę jest również delikatny masaż mięśni, który można wykonywać samodzielnie lub przy pomocy wodnych masażerów.

Kiedy nie udaje się zidentyfikować czynnika sprawczego, należy wdrożyć leczenie objawowe, polegające na stosowaniu leków przeciwbólowych, co w znacznym stopniu wpływa na jakość życia pacjentów i zapewnia im możliwość prawidłowego codziennego funkcjonowania (źródło: R. Podemski, Kompendium neurologii; wyd. 2, Via Medica, Gdańsk, 2011, ISBN 978-83-7555-317-8., K. Nicpoń, Bóle mięśniowe i kurcze bolesne w praktyce neurologa, w: „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2007, tom 3, nr 4.).