Zapalenie zatok przynosowych

Mianem zapalenia zatok przynosowych określa się stan zapalny obejmujący swoim zasięgiem błonę śluzową jamy nosowej oraz zatoki przynosowe. To jedno z najczęstszych schorzeń górnych dróg oddechowych, występujące głównie wiosną oraz jesienią.

Biorąc pod uwagę czas trwania, zapalenie zatok przynosowych dzieli się na:

• ostre (<12 tygodni),
• przewlekłe (>12 tygodni).

Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny

Za rozwój opisywanego schorzenia odpowiedzialne są zarówno wirusy (rhino-, korona-, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy), jak i bakterie (głównie Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae). Proces zapalny w obrębie zatok zwykle jest inicjowany przez infekcję wirusową, która prowadzi do uszkodzenia nabłonka rzęskowego, zwiększenia liczby komórek kubkowych oraz uwolnienia cytokin prozapalnych. Niedostateczna drożność ujść zatok wraz z nadmierną ilością produkowanej wydzieliny powoduje jej zaleganie i przejściowy wzrost ciśnienia wewnątrzzatokowego. Wynikający z tego brak wentylacji, a co za tym idzie niedobór tlenu, powodują zmniejszenie pH i sprzyjają namnażaniu się bakterii.

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju zapalenia zatok należą:

• alergiczny nieżyt nosa,
• zaburzenia anatomiczne przegrody i ściany bocznej nosa,
• niedobory odporności,
• przerost migdałka gardłowego u dzieci,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• schorzenia cechujące się upośledzeniem transportu śluzowo-rzęskowego, takie jak mukowiscydoza czy dyskineza rzęsek.

Uważa się również, że istotny udział w powstawaniu zapalenia zatok mają zanieczyszczenia powietrza oraz dym tytoniowy.

Zapalenie zatok przynosowych – objawy i czas trwania

Zapalenie zatok o etiologii wirusowej charakteryzuje się uczuciem zatkania/blokady nosa wraz z wyciekiem, początkowo wodnistej wydzieliny i nierzadko obecnością kaszlu. Pacjenci często skarżą się również na uczucie drapania w gardle oraz rozpierania w obrębie twarzy, upośledzenie węchu, ogólne osłabienie i złe samopoczucie. Niepowikłane wirusowe zapalenie zatok trwa z reguły 5-10 dni, przy czym największe nasilenie objawów przypada na okres między 3. a 6. dniem choroby, a następnie stopniowo ustępuje. Dolegliwości utrzymujące się ponad 10 dni lub ulegające nasileniu po 5 dniach od początku choroby przemawiają za bakteryjnym podłożem schorzenia. Wówczas obserwuje się również ropny, głównie jednostronny wyciek z nosa, obecność ropnej wydzieliny w przewodach nosowych, gorączkę >39°C oraz silny ból w miejscu chorej zatoki, z przewagą jednej strony. 

Diagnostyka i rozpoznanie zapalenia zatok

Postawienie diagnozy opiera się w głównej mierze na podstawie dokładnie zebranego wywiadu i ocenie stanu klinicznego chorego, ze szczególnym uwzględnieniem występujących u niego symptomów. Niezwykle pomocne w procesie diagnostycznym jest badanie laryngologiczne zwane rynoskopią przednią, przeprowadzane przy pomocy specjalnego donosowego wziernika, w którym obserwuje się występowanie przekrwienia i obrzęku błony śluzowej zatok, obecność wydzieliny, a także obecność nieprawidłowości anatomicznych w obrębie nosa.

Pomocne może być także wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych, w których stwierdza się leukocytozę oraz elewację OB i CRP, zwłaszcza w zapaleniu zatok o etiologii bakteryjnej, przebiegającym z wysoką gorączką i znacznym pogorszeniem się stanu ogólnego pacjenta. Według najnowszych doniesień rutynowe wykonywanie badań obrazowych, takich jak przeglądowe RTG zatok czy tomografia komputerowa nie jest wskazane.

W codziennej praktyce klinicznej nie zaleca się również przeprowadzania badań mikrobiologicznych, należy je rozważyć dopiero w przypadku występowania nawrotowego lub atypowego zapalenia zatok. Warto nadmienić, że obecność takich symptomów jak: upośledzenie ruchomości i wytrzeszcz gałek ocznych, obrzęk powiek, podwójne widzenie, osłabienie ostrości wzroku, silny ból głowy w okolicy czołowej wymaga bezwzględnego skierowania pacjenta do szpitala.

Ból zatok – leczenie

Wirusowe zapalenie zatok jest chorobą z tendencją do samoograniczania się, dlatego też postępowanie terapeutyczne polega na zwalczaniu objawów. W tym celu wykorzystuje się leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, do których należą paracetamol oraz ibuprofen. Zaleca się również płukanie jam nosowych izotonicznym lub hipertonicznym roztworem soli fizjologicznej, stosowanie leków obkurczających błonę śluzową nosa.

Warto sięgać po suplementy diety, które zawierają wyciągi roślinne, wspomagające funkcjonowanie górnych dróg oddechowych, np. po takie jak: 

• kwiat bzu czarnego, który stymuluje czynności układu odpornościowego oraz przynosi ulgę w przypadku podrażnienia górnych dróg oddechowych,
• mięta pieprzowa korzystnie oddziałująca na gardło, krtań i struny głosowe,
• ziele werbeny, które zwiększa fizjologiczną odporność organizmu oraz korzystnie oddziałuje na gardło, krtań i struny głosowe,
• kwiat dziewanny, który wspiera naturalną odporność, korzystnie wpływa na gardło i proces oddychania,
• ziele tymianku wspomagające wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych oraz działające korzystnie na układ immunologiczny,
• imbir wspomagający układ oddechowy i odpornościowy oraz wpływający na witalność organizmu,
• liść Andrographis paniculata działający przeciwzapalnie.

Niezwykle istotne znaczenie ma również przestrzeganie zasad higieny oraz dostęp do świeżego, nawilżonego powietrza. Zastosowanie w leczeniu zapalenia zatok znalazły też leki przeciwhistaminowe, m.in. klemastyna i dimentydyna, które zmniejszają produkcję i spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła oraz działają sedatywnie. Podstawę terapii zapalenia zatok o etiologii bakteryjnej stanowi antybiotykoterapia. Lekiem I rzutu jest amoksycylina, którą podaje się przez 10 dni.